باتوم (باتون -عصای کوهنوردی-Trekking Poles) یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اساسی ترین وسایل کوهپیمایی است. امروزه بسیاری از کوهنوردان از باتوم(باتون) در پیمایش های طولانی و صعود های زمستانه خود استفاده میکنند و روز به روز به تعداد استفاده کنندگان اضافه می شود. بسیار مهم است که باتوم ها بصورت یک جفت (2عدد) و صحیح بکار رود تا صدمه ای به کوهنورد وارد نشود.

بطور کلی در دو دسته از برنامه‌ها، استفاده از باتوم سودمند و ضروری است:

کوهپیمایی طولانی:
در این دسته از برنامه‌ها، عواملی همچون مسافت بلند، زمان طولانی و بار سنگین، استفاده از باتوم را ایجاب می‌کنند. کاربرد باتوم در این گونه کوهپیماییها (عبور از خط‌الراسها، صعودهای زنجیره‌ای و…)، می‌تواند بخشی از نیروی وزن کوه‌نورد را به دستها و بالاتنه انتقال داده و خطر آسیبهای زانو را کاهش دهد.

صعودهای زمستانه:
در این گونه صعودها کاربرد باتوم ضروری است و همراه نداشتن آن می‌تواند مشکلات جدی پدید آورد. بررسی عمق برف، افزایش تعادل و کاهش فشار روی زانو و جلوگیری از لیز خوردن و … . (داشتن کلنگ یا تبر یخ در مسیرهای پرشیب و یخی الزامی است و باتوم نمی تواند جایگزین آن گردد)

توجه: در صورتی که کوله سنگین حمل میکنید، برای حفظ تعادل حتما از باتوم به صورت جفت استفاده کنید.

فوایداستفاده درست از باتوم:
باتوم ها در ازای هر ساعت فعالیت کوهنوردی چندین تن وزن را از روی اندام تحتانی به دستها منتقل میکنند. و در ازای یک روز فعالیت سنگین کوهنوردی حدود ۳۰ تن وزن وفشار را از روی زانوهای شما منتقل میکند.

1. کاهش فشار ناشی از وزن بدن بر روی پاها و زانوها و کاهش خستگی ـ انتقال قسمتی از وزن بدن روی دست ها که عموما در کوهپیمایی در استراحت به سر می برند.
2. افزایش حس تعادل ، جلوگیری از سرخوردن یا زمین خوردن بویژه در خستگی های مفرط در برنامه های کوهنوردی طولانی مدت
3. در هنگام حمل کوله پشتی های سنگین در برنامه های طولانی مدت یا زمستانی
4. کمک به کمتر خسته شدن افراد دارای وزن بالای (کوهنورد سنگین وزن)
5. بهبود ناراحتی قبلی مفاصل و ستون فقرات
6. در هنگام کوهنوردی بر روی برف و مکانهای خیس،سبزه زار ، نرم ،هنگام عبور از رودخانه ،کوهنوردی در شرایط مه یا دید کم(در شرایط فوق حفظ تعادل نقش حیاتی برای سلامتی فرد دارد)
7. کاربردهای ابتکاری از باتون مانند: ساخت برانکارد در مواقع ضروری – دفع خطر حیوانات – ثابت نگهداشتن عضو مجروح یا شکسته شده (آتل) و …
8. استفاده از باتوم از افزایش بی رویه ضربان قلب در ابتدای فعالیت و شروع کوهنوردی کمک کننده است(ولی بعد از مدتی این کاهش ضربان بدلیل فعالیت ماهیچه های دست و پا ادامه پیدا نمیکند)

معایب استفاده از باتوم در کوهنوردی:

۱- استفاده نادرست از باتوم:
اگر فاصله بین بدن و باتوم زیاد باشد نه تنها کشیدگی در اندامها زیاد میشود بلکه هنگام چرخش درد زیادی نیز احساس خواهد شد.
۲- استفاده از باتوم ها احساس تعادل را کاهش میدهد
استفاده مداوم از باتوم توانایی هماهنگی کوهنورد را کاهش میدهد.در مورد استفاده مکرر از باتوم، کوهنورد احساس امنیت بیشتری میکند. این اثر مخرب بوده و باعث میشود در مناطقی که صعب العبور است ،خصوصا جایی که فرد نمی تواند از باتوم استفاده کندفرد دچار مشکل شود،مانند :تیغه های باریک کوه ومسیرهای پرتگاهی)(متداولترین حادثه کوهنوردی :سقوط بدلیل لغزش در هنگام فرود است.)
۳- مکانیزم های محافظتی فیزیولوژیکی را کاهش میدهد:
استفاده مداوم از باتوم تحریک کشیدگی فیزیولوژیکی را که برای تغذیه غضروف مفصلی و ورزیده کردن وحفظ حالت کشسانی مفصل لازم است کاهش میدهد.
۴- افزایش ضربان قلب :
به دلیل فعالیت ماهیچه های بزرگتر در اندام فوقانی و دستها
۵- راحت نبودن هنگام عکاسی یا فیلمبرداری در برنامه های کوهنوردی:
دلیل پزشکی نیست ولی میتواند خطراتی برای کوهنورد داشته باشد

انواع باتوم که مورد استفاده کوهنوردان قرار می گیرد:

الف: ثابت(چوب اسکی)
امروزه برای کوهنوردی کاربرد ندارد.
ب: قابل تنظیم (تلسکوپی)
باتوم های تلسکوپی از نظر کارایی در کوهنوردی بهتر وایمن تر می باشند . زیرا قابلیت مهم تنظیم ارتفاع باتوم وجود دارد. در پیمایش الزاما از باتونهای قابل تنظیم (تلسکوپی) استفاده می کنیم تا برای شرایط مختلف و حمل آن را تنظیم کنیم، ضرورت دارد در کوهپیمائی از یک جفت باتوم (2 عدد باتوم) استفاده شود.

باتوم عادی:
این نوع باتومها بدلیل ساختشان دیرتر آسیب می بیند و البته ضربه ها متوالی از زمین به دستتان منتقل میکنند و باعث کمی خستگی می شود، اگر توانایی بدنی شما اجازه می دهد، بهتر است از این نوع باتومها استفاده کنید. مخصوصا در کوهنوردهای بسیار سنگین و آلپی (سبک بار) زیرا امکان خرابی باتوم به حداقل میرسد.

باتوم ضربه گیر(آنتی شُک):
بدلیل وجود فنر به کار رفته در این باتوم ها، از نظر کاهش ضربه و فشار روی دستها و ایجاد خستگی در ضربه های متوالی به دستها کارایی بیشتری دارند.

اجزای باتون:
همانطور که در شکل زیر هم نشان داده شده اجزای باتون عبارتند از :

دسته باتون:
جهت استفاده باتون آن را در دست می گیرند و از جنس عایق پلاستیک و لاستیک تهیه شده است.
بند حمایت: در قسمت بالای دسته باتون تسمه ای قابل تنظیم وجود دارد، دست از داخل بند حمایت باید عبور کند و دسته را بگیرد، تا نیروی وزن را روی مچ دست تقسیم کند. نحو گرفتن دسته باتوم به شکل زیر است.

بدنه اصلی:
بدنه اغلب باتون‌ها از سه قسمت تشکیل شده است و از جنس آلیاژهای فولاد(سنگین و بسیار مقاوم) یا آلیاژ آلومینیوم(سبک و با مقاومت کم) یا تیتانیوم(سبک و بسیار مقاوم) و به تازگی الیاف کربن(بسیار سبک و بسیارمقاوم) تهیه میشود. 2 یا 3 قسمتی که به صورت کشویی و دو بدو داخل هم فرو می‌روند و حالت تلسکوپی را بوجود می‌آورند.

سیستم قفل:
این قسمت از باتوم وظیفه تنظیم اندازه باتوم را دارد. با چرخانیدن به طرف چپ باز و به طرف راست بسته می شود.

گل باتون:
قطعه ای پلاستیکی برای جلوگیری از فرو رفتن باتون در برف، گل یا شن است.

سخمه:
نوک سخمه از یک الماسه یا تنگستن تشکیل شده است که باعث فرو رفتن در برف و یا زمین میشود و از لغزش باتوم جلوگیری میکند.

محافظ سخمه:
زمانیکه از باتون استفاده نمی‌کنید آنرا جمع کنید و محافظ سخمه را نصب کنید تا به کسی یا جایی آسیب نرساند.

تنظیم اندازه (ارتفاع) باتوم:
ارتفاع باتوم بر اساس “قد فرد” و “شیب مسیر” باید تنظیم شود، وقتی شما باتوم را بدست گرفته‌اید و سخمه آن روی زمین است، زاویه باز و و ساعد دست شما (آرنج) 90 درجه باشد. با این حساب با توجه به شیب مسیر، روشن است که هنگام صعود اندازه باتون کمتر از اندازه آن در هنگام فرود بیشتر است.
در شروع حرکت وقتی می‌خواهیم از باتون استفاده کنید، نگاهی به شیب کلی مسیر بکنید و ارتفاع باتون را بر اساس آن تنظیم کنید. در مسیرهای برفی، شنی یا گلی، ارتفاع باتون از محل گل‌باتون تا دسته محاسبه می‌شود. زیرا ضخمه در برف فرو می‌رود و از ارتفاع باتون کاسته می‌شود.
دراستفاه از باتوم دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد . هنگام راه رفتن بدون حمل بار وکوله پشتی تفاوتی نمیکند که از یک یا دو باتوم استفاده شود. اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از دو باتوم استفاده شود.
ارتفاع هر دو باتون باید یکی باشد مگر در شرایط خاص. (مثلا هنگامی که مسیری را به صورت تراورس پیمایش می‌کنید باتونی که سمت پای کوه است کوتاهتر از باتونی است که سمت پای دره است.)

ترفند ویژه در تنظیم اندازه باتوم:
در تنظیم ارتفاع باتون، ابتدا، قسمت سوم بدنه (قسمت نازکتر) را تا انتهای، حد مجاز بیرون بیاورید و برای تنظیم نهایی ارتفاع باتون از قسمت دوم کمک بگیرید. فایده این امر این است که در دفعات بعد برای تغییر ارتفاع باتون، می‌توان فقط قسمت دوم را تغییر داد و این قضیه کار را راحت‌تر می‌کند. البته این اقدام برای باتون‌های مرغوب که از آلیاژهای قوی و سبک استفاده کرده‌اند توصیه می‌شود. جنس بدنه باتون ها از 4 نوع آلومینیوم، فولاد، تیتانیوم و کربن ساخته می شود که به ترتیب به سمت سبکی و مقاومت بیشتر پیش می روند.

طریقه استفاده باتوم:

از باتون به دو طریق استفاده می کنند:
1. حرکت باتون، باتون، پا، پا
2. حرکت باتون، پای مخالف باتون، حرکت باتون، پای مخالف باتون
کوهنورد باید فاصله بین باتوم و بدن خود تا حد امکان کم کند و قدم برداشتن هنگام فرود باید کوتاه، کشش دار، و تا حد امکان آرام باشد(نه آنقدر آرام که موجب خستگی عضلات چهارسر ران وعضلات جلو ران گردد) تا جایی که میتواند جلوی کشیدگی اندامها را بگیرد.

چند نکته در استفاده از باتوم:
• هیچگاه در دراز مدت از باتون به صورت تکی استفاده نکنید زیرا باعث ایجاد عارضه در بدن شما می‌شود.
• استفاده از باتوم در کوهنوردی نباید عادتی و همیشگی باشد. ونباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد بخصوص استفاده دائمی از باتوم در کودکان و نوجوانان جایز نیست.
• استفاده از باتون در مسیرهای با شیب کم لطفی ندارد. همچنین در مسیرهای فنی یا با شیب زیاد، بخصوص در مسیرهای برفی پرشیب،باید از کلنگ یا تبریخ استفاده شود.
• ضمنا از دویدن در سراشیبی ها و برداشتن قدم های بلند بپرهیزید ودر راههای باریک و خطرناک از طناب بعنوان کمک و حمایت استفاده کنید.
• باتوم را طوری حمل و استفاده نمایید که در صورت نیاز به دستانتان و عدم نیاز به باتوم بتوانید آن را براحتی در کوله پشتی خود قرار داده و قسمت تیز باتوم بسمت پایین باشد تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد.
• برنامه های کوهنوردی را متناسب با توانایی بدنی خود انتخاب کنید.
• با رعایت موارد فوق میتوان ده ها سال به ورزش کوهنوردی بدون بروز عوارض ارتوپدی و مفصلی پرداخت.

معرفی برندهای باتوم معتبر و خرید باتوم

Black Diamond
بی شک بهترین باتومها توسط شرکت Black Diamond تولید می شود، این باتوم ها از جنس کربن بسیار سبک(مدلهای گران قمیت) یا آلیاژ فولاد(ارزان) هستند، همچنین سیستم قفل آنها بسیار راحتر است و زیرا با بالا یا پایین بردن یک شاسی لوله تلسکوپی قفل یا باز میشود، و با خیال راحت در برنامه های خود بدون احتمال خرابی می توانید استفاده کنید، این شرکت اکثر باتوم هایش را به صورت جفت(2 عدد) به فروش می رساند و ارزانترین مدل این برند 50 دلار و گرانترین آن 170 دلار قیمت دارد.

مارکهای REI, Exped, Leki نیز بسیار معتبر هستند.

هفت گوهر
شرکت هفت گوهر برای عموم کوهنوردان ایرانی در بخش باتومها نامی معتبر است، دارای قیمتی مناسبی دارند، گرچه باتومهای این شرکت کمی سنگین هستند ولی بی شک بسیار بادوام و قابل اطمینان می باشند، با ارائه طرحهای جدید، قیمت یک جفت باتوم هفت گوهر عادی 60 هزار تومان و یک جفت ضربه گیر(آنتی شکدار) آن حدود 70هزارتومان است. و از بیشتر فروشگاهی منیریه می توانید تهیه کنید.

arakan
arakan ارزانترین باتوم موجود در بازار ایران و صد البته چینی است! قیمت یک جفت arakan از 4 دلار تا 25 دلار است(احتمالا در ایران همان 4 دلاری وارد میشود). بدیهی است، پس از چند برنامه، سیستم قفل باتوم خراب شده و باید باتوم دیگری بخرید، فقط مناسب افرادی است که سالی یکی، دو بار کوه میروند!

جالب: بهترین باتوم های کوهنوردی از دید سایت Outdoor Gear Lab ببینید.

مراقبت و نگهداری باتوم ها:
زمانیکه کار با باتوم به اتمام رسید ابتدا با یک پارچه بدنه، سخمه و دیگر قطعات باتون را کاملا تمیز کنید و آنگاه آنرا جمع کنید و در زمان حمل توسط کوله پشتی سر باتون به طرف بالا قرار گیرد و لاستیک های محافظ را روی سخمه قرار دهید.
هیچگاه مفاصل باتون را روغن کاری نکنید. در صورت چرب شدن مفاصل باتون محکم نمی شوند.
مارکهای معتبر Black Diamond و Leki قطعات یدکی همچون سخمه، گل برف، مفاصل باتوم ها و … را به صورت جدا بفروش میرسانند، به احتمال زیاد شرکت هفت گوهر نیز قطعات یدکی باتومهایش را ارائه میکند. از فروشگاهی که میخرید بپرسید!

منابع:
ایستادن چون کوه…
انجمن پزشکی کوهستان ایران

خرید باتوم کوهنوردی